सध्याच्या निवडणूक प्रक्रियेत गंभीरतेचा अभाव: विचारधारेची अस्पष्टता आणि भ्रष्टाचाराची वाढ – डॉ. रवींद्र जाधव उर्फ अपरांत भूषण
जगदीश का. काशिकर,
मुक्त पत्रकार व गुंतवणुक/रोजगार – नोकरी/कामगार समस्या/कायदे सल्लागार, मुंबई, महाराष्ट्र. व्हाटसअप – ९७६८४२५७५७
परिचय
भारतीय निवडणूक प्रक्रिया ही प्रजासत्ताकाच्या मूलभूत गाभ्यात आहे, जिथे प्रत्येक मतदाराला आपल्या मताचा हक्क मिळतो. तथापि, सध्याच्या काळात निवडणुकीतील गंभीरता हळूहळू कमी होत चालली आहे. विचारधारेचा अभाव, आर्थिक शक्तीचा उदय, आणि राजकीय अस्थिरता या बाबी निवडणूक प्रक्रियेला गोंधळात रूपांतरित करत आहेत. या लेखात निवडणुकीतील या गंभीरतेच्या अभावाचे विविध घटक तपशीलवार पाहूया.
1. गोंधळात गोंधळ: एक गंभीर समस्या
या वर्षीच्या विधानसभेच्या निवडणुका म्हणजे गोंधळाचा बाजार बनला आहे. घराघरांत वेगवेगळ्या पक्षांचे अनुयायी दिसतात, ज्यामुळे विचारधारांबाबतची अस्पष्टता वाढली आहे. एकीकडे विरोधी पक्ष फुटत आहेत, तर दुसरीकडे सत्ताधार्यांसोबत जाऊन मिळत आहेत. यामुळे मतदारांमध्ये भ्रम निर्माण होतो, आणि निवडणूक प्रक्रियेला योग्य गंभीरता प्राप्त होत नाही.
2. निवडणुकीतील विचारधारेची अस्पष्टता
पूर्वी राजकारणात विविध विचारधारांचा ठाम पाय होता, जिथे डावे आणि उजवे यांचा स्पष्ट विरोध होता. आज, मात्र, राजकीय पक्षांच्या विचारधारांचा कुठेही स्थायित्व दिसत नाही. प्रत्येक पक्ष इतरांच्या विरोधात उभे असण्याऐवजी एका वेळेला एका विचारधारेला धरून चालतो, तर दुसऱ्या वेळेला दुसऱ्या विचारधारेला अवलंबतो. ही अस्पष्टता मतदारांना दिशाभूल करते.
3. सत्ताधारी-विरोधकांच्या राजकारणात फरकाचा अभाव
राजकारणात विरोधकांचे महत्त्व केवळ सत्ताधार्यांसमोर उभे राहणेच नसून ते जनतेच्या हितासाठी सरकारवर देखरेख ठेवण्याचे काम करतात. परंतु सध्याच्या काळात विरोधक आणि सत्ताधारी यांच्यातील फरक खूपच कमी होत चालला आहे. अनेक वेळा विरोधक सत्ताधार्यांसोबत जाऊन मिळतात, ज्यामुळे निवडणुकीतील संघर्षाचा आभास निर्माण होतो, पण खरे विरोध हळूहळू लोप पावत चालले आहेत.
4. पैशाची खेळी आणि त्याचा प्रचारावर प्रभाव
या निवडणुकांमध्ये राजकीय पक्षांमध्ये पैशाची जोरदार खेळी चालू आहे. प्रचारात कोट्यवधी रुपयांचा वापर केला जात आहे, जिथे पैशाच्या जोरावर मतदारांवर प्रभाव टाकला जातो. राजकीय उमेदवार मोठ्या प्रमाणात आर्थिक मदतीचा वापर करतात, ज्यामुळे निवडणुकीतील पारदर्शकता कमी होत आहे. हे केवळ पक्षांच्या स्वार्थासाठी घडत आहे, ज्याचा परिणाम निवडणुकीच्या नैतिकतेवर होतो.
5. निवडणूक आयोगाची असमर्थता
निवडणूक आयोगाची भूमिका निवडणूक प्रक्रियेत पारदर्शकता आणि न्याय मिळवून देण्याची आहे, परंतु या वर्षी आयोगाच्या कामगिरीबद्दल शंका उपस्थित झाल्या आहेत.
6. मतदारांचा निष्क्रिय सहभाग
मतदार हे निवडणूक प्रक्रियेचे महत्त्वाचे घटक आहेत, परंतु त्यांच्यातही राजकीय प्रक्रियेबाबत निष्काळजीपणा आणि उदासीनता दिसून येते. मतदारांचे हे निष्क्रिय वर्तन निवडणुकीत अस्थिरता आणते. अनेक मतदार आर्थिक प्रलोभनांच्या जाळ्यात अडकून चुकीच्या उमेदवारांना समर्थन देतात, ज्यामुळे निवडणूक प्रक्रियेत गंभीरतेचा अभाव जाणवतो.
7. तमाशगीर आणि प्रचाराची नैतिकता
सध्याच्या प्रचार प्रक्रियेत तमाशे, ढोल, आणि मनोरंजनाच्या साधनांचा वापर हा गंभीर निवडणूक प्रक्रियेचा भाग बनला आहे. सकाळी एका पक्षाचे समर्थन करणारे कार्यकर्ते संध्याकाळी दुसऱ्या पक्षाच्या समर्थनात असतात. राजकीय पक्षांचा हा अस्थिर प्रचार गोंधळ निर्माण करतो, ज्यामुळे निवडणूक प्रक्रियेतील नैतिकता कमी होत जाते.
8. संपूर्ण निवडणूक प्रक्रियेवर प्रभाव पडणारा भ्रष्टाचार
प्रचारादरम्यान मोठ्या प्रमाणात आर्थिक गैरव्यवहार आणि भ्रष्टाचार घडत आहेत. निवडणुकीच्या वेळी पक्षांच्या आर्थिक मदतीचा अयोग्य वापर होत असल्याने निवडणूक प्रक्रियेला प्रचंड नुकसान होते. भ्रष्टाचारामुळे खरी विचारधारा हरवते आणि निवडणूक पैशाच्या खेळात रूपांतरित होते.
9. राजकीय निष्ठेचा अभाव
राजकीय निष्ठेचा अभाव ही निवडणूक प्रक्रियेतील आणखी एक गंभीर समस्या आहे. मतदार पक्षनिष्ठेच्या अभावामुळे केवळ तात्कालिक फायद्यांसाठी निवडणुकीत सहभागी होतात. राजकीय स्थैर्य गमावून प्रत्येक पक्ष मतदारांना कोणत्याही गोष्टीचे आश्वासन देतो.
निष्कर्ष : निवडणुकीत गंभीरता टिकविण्याची गरज
निवडणूक प्रक्रिया ही देशाच्या प्रगतीसाठी आधारस्तंभ आहे, पण त्यात सध्या गंभीरतेचा अभाव आहे. विचारधारेची अस्पष्टता, भ्रष्टाचार, आणि मतदारांमधील निष्काळजीपणा या समस्या गंभीर आहेत. निवडणूक प्रक्रियेत विचारधारांचे स्थायित्व, निवडणूक आयोगाची पारदर्शकता, आणि मतदारांमधील राजकीय जागरूकता वाढवणे आवश्यक आहे. फक्त तेव्हाच भारतीय निवडणूक प्रक्रियेत खरे ‘गंभीरते’चे पुनरागमन होईल.
